ODTÜ Teknokent-də uşaqlarda disleksiyanın erkən mərhələdə və 15 dəqiqə ərzində diaqnozunu qoymağa imkan verən süni intellektə əsaslanan texnologiya hazırlanmışdır. Bu yolla uşaqların göz hərəkətləri izlənilir, disleksiyanın asan və sürətli diaqnozu qoyulur.
TÜBİTAK-ın dəstəyi ilə Eyesoft şirkəti tərəfindən ODTÜ Teknokentdə inkişaf etdirilən texnologiya süni intellektlə uşaqların göz hərəkətlərini təhlil edərək oxuma çətinliyi olaraq təyin olunan disleksiya diaqnozunun erkən mərhələdə qoyulmasına imkan verir.
Layihənin Tə-İn Direktoru Sabancı Universiteti, Kompüter Mühəndisliyi Fakültəsinin professoru Prof. Dr. Kürşat Çağıltay insanların hara və nə qədər baxdıqlarını, nə düşündüklərini və əlaqəli idraki prosesləri təhlil etmək üçün göz hərəkəti izləmə texnologiyasından istifadə edərək müxtəlif araşdırmalar apardıqlarını bildirib.
Bu çərçivədə keçmişdə xüsusi təhsilə ehtiyacı olan şəxslər üçün gözlə idarə olunan reabilitasiya oyunları və gözlə idarə olunan təkərli kürsü kimi işlər həyata keçirdiklərini xatırladan Çağıltay, son işlərində ODTÜ-də disleksiya diaqnozu sistemi inkişaf etdirdiklərini bildirdi. Eyni üsulla Teknokent, onu böyük tələbə qrupları ilə sınaqdan keçirdi və hər kəsin istifadə edə biləcəyi bir məhsul etdi.
Çağıltay, araşdırmalara görə, disleksiya diaqnozu qoyulan uşaqların nisbətinin Avropada 10 faizdən, Türkiyədə isə mində 1-dən az olduğunu və bu mövzuda mütəxəssis sayının az olduğunu bildirib.
Uşaqların təhsil həyatlarını müvəffəqiyyətlə davam etdirmələri üçün oxumaqda rahat olmaları lazım olduğuna diqqət çəkən Çağıltay, "Disleksiya diaqnozu qoyulmayan uşaqların təhsil prosesində yaşadıqları çətinliklər başa düşülmədiyi üçün bunun üçün müdaxilələr gecikə bilər. ." dedi.
Müdaxilə prosesləri erkən mərhələdə başlana bilər
Çağıltay, inkişaf etdirdikləri disleksiya diaqnoz sisteminin uşaqların süni intellekt və maşın öyrənmə alqoritmləri ilə oxuyarkən qeyd etdikləri göz hərəkətlərini qiymətləndirərək sürətli geribildirim təmin etdiyini bildirib.
Süni intellektlə 15 dəqiqə ərzində disleksiya diaqnozu qoyulur
Bu vaxt əldə edilən məlumatların mütəxəssislər tərəfindən qiymətləndirildiyini və diaqnoz qoyulduğunu bildirən Çağıltay, diaqnoz müddətinin qısaldığını və bunun təhsil, reabilitasiya kimi müdaxilə proseslərinin erkən həyata keçirilməsinə imkan verdiyini söylədi.
Türk dilinin xüsusiyyətlərinə uyğun işlənmişdir
Kürşat Çağıltay disleksiyanın oxumaqda çətinlik çəkmə, mətnin müəyyən hissələrinə diqqəti cəmləyə bilməmə, mətndə rəvan davam edə bilməmə, uzun müddət mətndə fərqli məqamlara cəmləşmə kimi fərqli ölçülərə malik olduğunu açıqladı.
Mövcud üsullarda bəzi uzun müddətli testlərlə disleksiya diaqnozunun qoyula biləcəyini ifadə edən Çağıltay bu məlumatları verdi:
"Bu sistem sayəsində disleksiya riski olan uşaqlara erkən və təsirli bir şəkildə müdaxilə etmək, uşaqların yaşadıqları çətinlikləri minimuma endirmək və müvəffəqiyyət səviyyələrini artırmaq məqsədi daşıyır. Disleksiyası olan uşaqların oxu zamanı göz hərəkəti texnologiyası ilə göz hərəkətləri qeydə alınır və, bu hərəkətlərdən asılı olaraq türk dilinin xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırılır." Disleksiyanı anlayan süni intellekt alqoritmləri ilə diaqnoz qoyula bilər. Təbii ki, son qərar həm xüsusi təhsil mütəxəssislərinin, həm də tibb mütəxəssislərinin qiymətləndirməsi ilə verilir. Belə bir sistemlə edilən incələmədə bir uşağın oxuma seansı təxminən 10-15 dəqiqə ərzində tamamlanır ki, müdaxilə proqramı sürətlə başladıla bilər.
“Qərar göz hərəkətlərinin x və y koordinatlarını tapmaqla verilir”.
Eyesoft baş direktoru Sevilay İmre, göz izləmə texnologiyaları ilə mətnləri oxuyarkən tələbələrin göz hərəkətlərinin x və y koordinatlarını tapa bildiklərini, həmçinin oxuma vaxtları haqqında məlumat əldə edə bildiklərini bildirdi.
Normal inkişaf edən uşaqların birinci sətirlə ikinci sətir arasında bu koordinatlarda müəyyən bir nizam olduğunu bildirən İmre, aşağıdakı məlumatları verdi:
"Ancaq biz disleksiyası olan və ya oxu müvəffəqiyyəti az olan uşaqların məlumatlarında bu koordinatlarda o sıranı görə bilmirik. Bu sistem bəzi skip və flashbacklərlə pozulur və oxuma müddəti uzanır. Sistemimizdə bu məlumatlardan süni intellekt qidalanır. Sistem bu məlumatlardan istifadə edərək diaqnoz qoyulur, yəni bəzən bir uşaqda 51 faiz disleksiya və 49 faiz tipik diaqnoz ola bilər, başqa bir uşaqda isə 70 faiz disleksiya ola bilər. Disleksiya dərəcələrinə görə, uşağın gələcəkdə necə reabilitasiya ediləcəyi və oxuma çətinliyini aradan qaldırmaq üçün hansı təhsil alacağına dair ipuçları veririk.
“Türkiyədə diaqnostika sistemini genişləndirmək istəyirik”
Oxuma çətinliyinin öyrənmənin fərqli bir forması olduğuna diqqət çəkən İmre, "Bu, sadəcə olaraq aşağı intellektin hər hansı bir forması deyil; bu diaqnoz normal zəkaya və inkişaf etmiş zəkaya sahib olanlarda qoyula bilər. Sadəcə, əksəriyyətdən fərqli öyrənmə üsullarına sahib olduqları üçün bu diaqnozu qoya bilər" dedi. , onları o üsullara uyğun öyrətmək vacibdir.” Sistemimizin
“Bu, onun əhəmiyyətini göstərir” dedi.
İmre, bu diaqnostik sistemi bütün Türkiyəyə yaymaq istədiklərini ifadə edərək dedi:
"Diaqnostika sistemini genişləndirəndə, həqiqətən, disleksiya populyasiyasını aşkar edəcəyik. Buna uyğun olaraq, reabilitasiyada nələrin edilə biləcəyi bəlli olacaq. Ancaq uzunmüddətli perspektivdə növbəti hədəfimiz reabilitasiya prosesi üçün nə edə biləcəyimizdir və biz cəmləşmişik. bizim bu işimiz."
