Alimlər süni intellektdən yararlanıblar
Dünyanın aparıcı institutlarının alimləri müxtəlif hüceyrə tiplərində gen ifadəsini dəqiq idarə etmək üçün bir üsul hazırlayıblar. Süni intellektin imzasını daşıyan inkişaf genetik xəstəliklərin müalicəsində təməlqoyma addımından xəbər verir.
Canlıların bədənindəki bütün hüceyrələr eyni genetik koda, yəni DNT-yə malikdir. Amma hansı genlərin aktivləşməsi hüceyrənin funksiyasından asılı olaraq dəyişir.
Sis-tənzimləyici elementlər (CRE) adlanan "DNT düymələri" bu prosesi idarə edərək, doğru genlərin lazımi anda aktivləşməsini təmin edir.
Son illərdə atılan addımlar sayəsində alimlər canlı hüceyrələrdə genləri dəyişdirə bilirlər. Lakin genləri bütün orqanizmdə deyil, xüsusi hüceyrə tiplərində açmaq və söndürmək olduqca çətin məsələdir.
Bunun əsas səbəbi müxtəlif vəzifələri olan CRE-lərin necə davranacağını proqnozlaşdırmaq mümkün olmaması idi. Məsələn, insan genomunda minlərlə müxtəlif CRE var, lakin onların “dilini” deşifrə edə bilməyən alimlər prosesə istədikləri kimi müdaxilə edə bilməyiblər.
Cekson Laboratoriyası, Massaçusets Texnologiya İnstitutu (MIT), Harvard Universitetinin Geniş İnstitutu və Yale Universitetinin tədqiqatçıları bu problemi aradan qaldırmaq üçün süni intellektə müraciət ediblər.
Aparıcı nəzərdən keçirilən Nature jurnalında dərc olunan araşdırmanı aparan komanda dərin öyrənmə metodundan istifadə edərək CRE fəaliyyətini proqnozlaşdıra bilən süni intellekt modeli hazırlayıb.
Alimlər qan, qaraciyər və beyin hüceyrələrində CRE aktivliyinin ölçülməsindən istifadə ediblər. Bu şəkildə model insan genomundan yüz minlərlə DNT ardıcıllığı ilə öyrədildi.
Təlimdən sonra AI, demək olar ki, sonsuz sayda müxtəlif birləşmələrə düşə bilən ardıcıllıqla CRE fəaliyyətini dəqiq proqnozlaşdırdı.
Daha sonra başqa bir platformadan istifadə edərək, tədqiqatçılar seçilmiş hüceyrə növlərində gen ifadəsini idarə edə bilən minlərlə yeni CRE hazırladılar.
Bu sintetik CRE-ləri canlı heyvanlar üzərində sınaqdan keçirərək komanda yalnız inkişaf etməkdə olan zebra balığının qaraciyərində bir zülal aktivləşdirə bildi.
Digər hüceyrə və toxumalara təsir etmədən yalnız bir bölgədə genləri idarə etməyi mümkün edən bu inkişaf, müxtəlif genetik xəstəliklərə qarşı yeni müalicə üsullarının inkişafını təmin edə bilər.
"Bu texnologiya əvvəlcədən təyin edilmiş funksiyaları olan yeni tənzimləyici elementlərin yazılması üçün yol açır" deyə Cekson Laboratoriyasından tədqiqatın həmmüəllifi Rayan Tewhey əlavə edir.
Bu cür alətlər əsas tədqiqatlarda dəyərli olacaqdır. Lakin onlar həmçinin çox xüsusi hüceyrə tiplərində gen ifadəsini idarə etmək üçün terapevtik olaraq istifadə oluna bilər və mühüm biotibbi effektlər yarada bilərlər.
