Günəş işığı və temperaturun dəyişməsi əhval-ruhiyyəyə birbaşa təsir edir. Qısa günlər və günəş işığının azalması serotonin səviyyəsini azaldır. Bu, bəzi insanlarda emosional dalğalanmalara səbəb ola bilər. Ancaq gündəlik həyatda bəzi sadə vərdişləri mənimsəməklə problemin qarşısını almaq mümkündür.
Yazın təravətləndirici təsiri, yayın enerjili və gedən əhval-ruhiyyəsi, payızın həzinliyi və qışın durğunluğu... Fəsillərin dəyişməsi təbiətin dövriyyəsinə uyğunlaşmağa çalışan insanlarda əhəmiyyətli emosional dəyişikliklər yarada bilər.
Günəş işığının miqdarının dəyişməsi, temperatur fərqləri və təbiətin dəyişən ritmi insanların əhval-ruhiyyəsinə, motivasiyasına və enerjisinə birbaşa təsir göstərir. Günlərin qısalması və günəş işığının azalması insan orqanizmində serotoninin səviyyəsini azaldır. Bu depressiv əhval-ruhiyyəyə səbəb ola bilər. Qışın gəlişi ilə artan təcrid hissi və fiziki aktivliyin azalması emosional dalğalanmaları daha da qabarıq göstərir.
Mövsümi dəyişikliklərə uyğunlaşmaq və bu prosesi müsbət idarə etmək mənəvi tarazlığın qorunmasında böyük əhəmiyyət kəsb edir. Mövsüm dəyişiklikləri olan insanlarda görülən emosional dəyişiklikləri və həll yollarını izah edən Psixiatr Prof. Dr. Nesrin Dilbazla danışdıq.
Payızda emosional vəziyyətimizdə tədricən durğunluq yaranır. Bəzən yüngül depressiya və depressiv vəziyyət yaranır. İnsanlar bir az daha kədərlənir, bir az daha tez emosionallaşa bilirlər.
Psixiatriya Mütəxəssisi Prof. Dr. Nesrin Dilbaz
“Emosional vəziyyətimiz mövsümi dəyişikliklərdən təsirlənir”
Fəsillərin dəyişməsinin insanların psixi sağlamlığına təsirlərinin psixiatriyada “mövsümi affektiv pozğunluq” adlandırıldığını söyləyən Prof. Dr. Dilbaz, “Bütün emosional vəziyyətlərimiz mövsümi keçidlərdən təsirlənir” deyən və hansı fəsildə hansı təsirlərlə qarşılaşa biləcəyini misallarla izah edir:
“Bahara köçdükcə, təbiətin oyanması kimi insanları bir az daha həvəsli, bir az daha xoşbəxt və daha zövqlü görə bilərsiniz. İnsanlar pəhriz saxlamağa başlayır, özlərini dəyişməyə çalışırlar. “Təbiətin oyanması kimi, insanın ruhunda da bir oyanış, şövq var”.
Bunun əksi vəziyyətin payızda meydana gəldiyini ifadə edən Prof. Dr. Dilbaz “Payızda emosional vəziyyətimizdə yavaş-yavaş durğunluq yaranır. Bəzən yüngül depressiya və depressiv vəziyyət yaranır. "İnsanlar bir az daha kədərlənirlər, bir az daha tez emosional ola bilərlər" deyir.
Mövsümi depressiyaya diqqət yetirin
Mövsümi depressiya payız və qışda tez-tez olur. Bəs bunun digər depressiyalardan nə fərqi var? "Mövsümi depressiyanı müalicə etmək üçün mütləq dərman qəbul etməyimiz lazım deyil" dedi Prof. Dr. Dilbaz sözlərini belə davam etdirir:
“Çünki payızın sonlarından qışın sonuna kimi kədər, yuxuya meyl, ümidsizlik və çarəsizlik hissi var. Hətta iştahda da artım var. Düşünürük ki, belə bir vəziyyətdə mövsümi depressiya yaranır”.
Mövsümi depressiya ilə necə mübarizə aparmaq olar?
Yüngül hallarda, problem gündəlik həyatda bir neçə kiçik dəyişikliklə asanlıqla aradan qaldırıla bilər. "Daha çox günəşə məruz qalmalıyıq" deyə məsləhət görür Prof. Dr. Dilbaz bunun serotonin ifrazı üçün vacib olduğunu vurğulayır. Prof. Dr. Dilbazın digər tövsiyələri isə bunlardır:
“24 saatın 16 saatını işləyirik və 8 saat yatırıq. Təkamül baxımından beynimiz belə işləyir. Melatonin axşam qaraldıqdan sonra ifraz olunur. Səhər saatlarında melatonin gün işığı ilə azalır. Buna görə də gecə yuxusu bizim üçün vacibdir. Diqqət yetirilməsi lazım olan başqa bir şey pəhrizdir... Karbohidrat və ya şəkər deyil, zülal və tərəvəz yemək lazımdır. Xüsusilə səhər yeməyi həqiqətən vacibdir...”
Mövsümi depressiya ilə mübarizədə müntəzəm idman da təsirli olur. Daimi idmanın bədəndə xoşbəxtlik hormonu olaraq bilinən endorfinləri ifraz etdiyini izah edən Prof. Dr. Dilbazın diqqət çəkdiyi digər məsələ isə stressin idarə olunmasıdır.
Ağır hallarda müalicə tələb olunur
Bütün bunlar mülayim hallar üçün tövsiyələrdir, bunlar kifayət deyilsə, müalicə tələb oluna bilər. Psixoterapiya və ya dərman kimi müxtəlif variantlardan istifadə edilə bilər.
Mövsümi keçidlər zamanı depressiv vəziyyət cinsinə görə nəzərə alındıqda ən çox qadınlara təsir edir. Mövsümi depressiyanın ən çox rast gəlindiyi yaş qrupu orta yaşlı insanlardır. Mövsümi keçidlərdə yaşanan əhval dəyişikliyi bütün yaş və cinslərdə müşahidə olunan bir vəziyyətdir.
Akdeniz Universiteti Xəstəxanası Orqan Nəqli Koordinatoru tərəfindən yaradılan çarpaz transplant hovuzunda donoru (canlı donor) ilə qan uyğunsuzluğu və ya digər problemləri olan xəstələr transplantasiya ediləcək digər xəstələrin donorları ilə uyğunlaşdırılır.
Xəstəxanada bu üsulla böyrək çatışmazlığından əziyyət çəkən 4 xəstə çarpaz transplantasiya yolu ilə bir-birinin canlı donorları ilə uyğunlaşdırılıb. 8 əməliyyat otağında bir neçə cərrahi qrup tərəfindən eyni vaxtda həyata keçirilən dördlü çarpaz transplantasiya təxminən 7,5 saat çəkdi.
Uğurlu əməliyyatlardan sonra Muhittin Dəmir (61) Xədicə Daşçıdan (51), Hikmət Erol (34) Saniye Dəmirdən (59), Nesrin Şahan (45) Şenay Eroldan (57) və Şükran Öksüzoğlundan (28) alınıb. Halit Şahandan nəql edilən böyrəklərlə sağlamlıqlarına qovuşdular (60).
Akdeniz Universitetinin rektoru Prof. Dr. Özlenen Özkan əməliyyatla bağlı keçirdiyi mətbuat konfransında "domino transplantasiyası" da adlandırılan dördlü çarpaz transplantasiya əməliyyatını ilk dəfə olaraq Akdeniz Universiteti Xəstəxanasında həyata keçirdiklərini bildirib.
Özkan xəstələrin sağlamlıq vəziyyətində olduqlarını vurğuladı.
İlk böyrək nəqlinin 1982-ci ildə Akdeniz Universitetində edildiyini xatırladan Özkan, "Bu günə qədər Akdeniz Universitetində 6 min 625 insan müxtəlif transplantasiyalarla həyata bağlandı. Xəstəxanamızda 160 böyrək, 24 qaraciyər, 3 ürək və 2024-cü ildə 1 mədəaltı vəzi nəqli edildi. Xəstəxana olaraq orqan transplantasiyasındakı uğurlarımız, "Marka dəyərimizi günü-gündən artırırıq. Orqan qrantı olmadığı müddətcə canlı orqan qrantlarına davam etməliyik. Ümid edirik ki, cəsədlərdən orqan bağışlanması artacaq”.
Orqan Transplantasiyası Mərkəzinin direktoru Prof. Dr. Ömər Özkan, Türkiyənin orqan transplantasiyasında "Flaqman"ı olan Akdeniz Universitetinin sürətini azaltmadan yoluna davam etdiyini söylədi.
Çapraz transplantasiya əməliyyatlarının eyni vaxtda başlaması lazım olduğunu dilə gətirən Özkan, "Bu əməliyyatlar çox sayda qrup və texniki infrastrukturla eyni anda 8 əməliyyat otağında edildi" dedi.
Özkan xəstəxananın 10 çarpaz böyrək nəqli əməliyyatını həyata keçirəcək infrastruktura və texniki imkana malik olduğunu vurğuladı.
Xəstələrdən Hikmət Erol 10 ildir böyrək çatışmazlığından əziyyət çəkdiyini, 6 ildir peritoneal dializdə olduğunu bildirib.
Erol bildirib ki, ona böyrəyini verən Saniye Dəmirə indi “ana” deyir. Çapraz transplantasiya sayəsində 4 nəfərin həyata yapışdığını izah edən Erol, "Hamımız bir ailə olduq. 6 aylıq müddətdə infeksiyaya qarşı həssas oluruq, sonra da davamlı olaraq sağlam mənliyimizlə görüşmək istəyirik. Bir həyat bağı. Bizim aramızda yaradılan bu transplantasiyalar bizim üçün həqiqətən bir möcüzə idi”.
Şükran Öksüzoğlu daha əvvəl atasından böyrək köçürüldüyünü, lakin bir müddət sonra böyrəyin fəaliyyətini itirdiyini bildirib. Anasının bu dəfə könüllü olaraq böyrəyini verdiyini bildirən Öksüzoğlu, "Anamla qan uyğunsuzluğu olanda çarpaz transplantasiya hovuzuna girdik. Allaha şükür transplantasiyamız uğurlu oldu" dedi.
Görüşdə prorektor prof. Dr. Ayşe Gülbin Arıcı, Baş Həkim Prof. Dr. Yıldıray Çete, Nefrologiya şöbəsindən Prof. Dr. Gültəkin Süleymanlar, Prof. Dr. Hüseyn Koçak, Prof. Dr. Vural Taner Yılmaz, Ümumi Cərrah Prof. Dr. İsmail Demiryılmaz da qatıldı.
